دانلود نسخه خطی جامع عباسی اثر بهاءالدین عاملی، معروف به شیخ بهائی  قرن دهم و یازدهم

جامع عباسی  شیخ بهائی جامع عباسی اثر بهاءالدین عاملی، معروف به شیخ بهائی، فقیه امامی و دانشمند ذوفنون قرن دهم و یازدهم می‌باشد.

۲ – علت تدوین

جامع عباسی  شیخ بهائی

به نوشته مؤلف در ابتدای کتاب

شاه عباس اول (حکومت: ۹۹۶ـ۱۰۳۸) که به نشر مطالب دینی توجه و اهتمام داشت، از او خواست تا کتابی تألیف کند

شامل آن بخش از مسائل، احکام و آداب شرعی که اغلب مورد نیاز مردم است.شیخ بهائی نیز تدوین کتابی را طراحی

کرد که جامع تمام مسائل فقهی مورد نیاز عموم مردم باشد و چون این اقدام را به درخواست شاه عباس انجام داد و

کتاب را به او اهدا کرد، آن را جامع عباسی نامید .

جامع عباسی  شیخ بهائی

دانلود نسخه خطی جامع عباسی

۳ – ابواب

 

مؤلف در طرح خود، مطالب جامع عباسی را در بیست باب گنجاند .

ولی به گفته شاگرد او، نظام الدین محمد ساوجی (متوفی ۱۰۳۸)، پس از تألیف پنج باب نخست آن،

در ۱۰۳۱ درگذشت .

بنا بر قول مشهور دیگر که بر اساس آن، سال درگذشت شیخ بهائی ۱۰۳۰ است ^۰]

باید تاریخ اتمام باب پنجم جامع عباسی را نیز همین سال دانست.
بنابراین، هرچند زمان آغاز تألیف جامع عباسی به درستی معلوم نیست،

می توان گفت که شیخ بهائی در سالهای آخر عمر آن را تألیف کرده و شاید آخرین تألیف او بوده است.

پنج باب یاد شده که بخش اعظم ابواب عبادات را در بر دارد، به ترتیب عبارتند از: طهارت، نماز، زکوة و

خمس، روزه، و حج .

دانلود نسخه خطی جامع عباسی

۴ – جامع عباسی پس از درگذشت شیخ بهایی

[ویرایش]

پس از درگذشت شیخ بهائی، نظام الدین ساوجی به فرمان شاه عباس تألیف جامع عباسی را ادامه

داد و پانزده باب باقیمانده را مطابق طرح استادش به پایان رساند

سال اتمام آن ۱۰۳۲ ذکر شده است.

برخی منابع، از محمد بن علی عاملی (متوفی ۱۰۵۷، شاگرد شیخ بهائی) و زین العابدین حسینی

(شاگرد و خواهرزاده شیخ بهائی) نیز به عنوان نگارندگان متممهای دیگری برای جامع عباسی نام برده اند.

اما تنها متمم مهم و مشهور، که به همراه پنج باب نخست به عنوان کتاب جامع عباسی شناخته

می‌شود، متمم نظام الدین ساوجی است.

۵ – محتوا و ترتیب بابهای

 

با بررسی فهرست ابواب جامع عباسی

می توان دریافت که موضوع نوزده باب آن کاملاً فقهی است و شامل مسائلی است که معمولاً

در کتابها و رساله‌های فقهی مطرح می‌شود، برخلاف باب هفتم

که در باره زیارت چهارده معصوم علیهم‌السلام و ایام ولادت و وفات ایشان است و فقهی نیست. ^]

هر چند جامع عباسی، مانند دیگر منابع جامع فقهی، از باب طهارت آغاز و به باب دیات ختم می‌شود،

اما ترتیب ابواب آن و نیز سهم و اهمیتی که به هر باب داده شده است با دیگر آثار فقهی هماهنگ

نیست زیرا از سویی، در برخی ابواب جامع عباسی چند مبحث مستقل فقهی یکجا آمده، از جمله باب ششم

که به موضوعاتی چون وقف، صدقه، قرض الحسنه، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر پرداخته است و نیز باب دهم

که مباحث متنوعی چون اجاره، عاریه، امانت، غصب، ضمانت، مزارعه، مساقات، شرکت، مضاربه،

وکالت، جعاله و لقطه را در بر دارد، و از سوی دیگر، موضوع برخی ابواب آن از منابع فقهی دیگر، بسیار

ریزتر و جزئی تر است.در این باره می‌توان به باب سیزدهم

و باب چهاردهم

استناد کرد که به ترتیب در باره شکار حیوانات و ذبح آنهاست، در حالی که در منابع فقهی معمولاً این

دو موضوع، یکجا آورده می‌شود

 

دانلود نسخه خطی جامع عباسی

به علاوه، شیوه کلی باب بندی جامع عباسی نیز اقتضا داشته که مباحث و موضوعات نزدیک به هم

در یک باب بیاید مانند باب سوم، مباحث زکات و خمس.

شاید بتوان گفت که اختصاص دادن بابی مستقل به شکار حیوانات در قبال مبحث ذبح حیوانات،

از آن رو بوده که جامع عباسی به فرمان شاه عباس تألیف شده و شکار حیوانات، عادت و سرگرمی

رایج پادشاهان و امیران و وزیران بوده و جایگاه ویژه‌ای نزد آنان داشته است.

۶ – جامع عباسی اثری غیر استدلالی

 

جامع عباسی اثری استدلالی نیست که در بر دارنده همه آرای فقهی و احتجاجات و اشکالات

آن‌ها باشد، بلکه کتابی فتوایی و مشتمل بر آرای فقهی مؤلف آن بر مبنای فقه امامی است،

البته در مواردی، مؤلف به اقوال و آرای دیگر اشاره کرده است، بدون آن‌که یک نظر را ترجیح دهد.

۷ – مهمترین ویژگی

[ویرایش]

مهم ‌ترین ویژگی جامع عباسی این است که نخستین کتابی است به فارسی که همه

احکام شرعی مورد نیاز مردم را به زبانی آسان و با نثری بی تکلف و روشن بیان کرده،

به گونه‌ای که فهمیدن آن برای عموم مردم به سادگی ممکن بوده است 

از این رو، نگارش جامع عباسی نقطة عطفی در سیر نگارش متون فقهی به شمار رفته و

حتی آن را نخستین رساله عملیه به زبان فارسی دانسته‌اند.

در واقع این کتاب در آن دوره، کارکرد رساله‌های توضیح المسائل امروزی را داشته، هرچند

بیش از آن‌ها آداب و سنن را با احکام فقهی در آمیخته است.

۸ – عنوان‌بندی دانلود نسخه خطی جامع عباسی

مسائل جامع عباسی آن گونه که در رساله های توضیح المسائل متداول است شماره گذاری نشده،

ولی هریک از ابواب آن، به تناسب، به بخشهای کوچک تری با عناوینی از قبیل مطلب، مبحث،

فصل، بحث و قسم تقسیم شده است.

۹ – شهرت جامع عباسی

در میان تألیفات و رساله‌های متعدد شیخ بهائی در علوم و فنون مختلف، جامع عباسی شهرت

و منزلت خاصی داشت و علاوه بر توده مردم، مورد توجه فقیهان و از منابع و مراجع مهم آنان نیز بود.

بسیاری از فقیهان در دوره‌های بعد بر آن حاشیه نوشته و فتواهای خود را درموارد مغایرت داشتن

با فتواهای مؤلف، بیان نموده‌اند.

برخی از این حواشی صرفاً بر بخشی که خود شیخ بهائی تألیف کرده (یعنی پنج باب نخست) و

برخی دیگر، بر همه ابواب نگاشته شده است.

۱۰ – نخستین حاشیه بر جامع عباسی دانلود نسخه خطی جامع عباسی

 

حاشیه محمد بن علی عاملی، معروف به ابن خاتون، از نخستین حواشی بر جامع عباسی است

که شخصی به نام برهان تبریزی با نظارت ابن خاتون در ۱۰۵۴ آن را تدوین کرده است. 

برخی منابع، از ابن خاتون به عنوان شارح و نیز نگارنده متمم جامع عباسی یاد کرده‌اند که به درستی

معلوم نیست همه این آثار یکی است یا باهم تفاوت دارند. 

۱۱ – حواشی مختلف بر جامع عباسی

حسینعلی ملایری تویسرکانی (متوفی ۱۲۸۶) و عبدالله مامقانی نجفی (متوفی ۱۳۵۱) نیز بر

آن حاشیه نوشته‌اند.

چهار تن از مراجع متأخر که بر جامع عباسی حاشیه نوشته‌اند و حواشی آنان در چاپ سنگی

۱۳۲۸ تهران آمده

عبارتند از: عبدالله مازندرانی (متوفی ۱۳۳۰)، محمدکاظم طباطبائی یزدی (متوفی ۱۳۳۸)،

سیداسماعیل صدر (متوفی ۱۳۳۸) و ابوالقاسم دهکردی اصفهانی (متوفی ۱۳۵۳)، که حاشیه

دو فرد اول تنها بر پنج باب نخست، و حاشیه دو نفر اخیر بر تمام ابواب است .

نسخه‌های خطی متعددی از جامع عباسی وجود دارد.

برخی از چاپهای آن منحصر به پنج باب نخست و برخی دیگر، شامل تمام بیست باب است.

بعضی از این چاپها همراه با حواشی فتوایی برخی فقهاست.

۱۳ – ترجمه ها

جامع عباسی به زبان اردو ترجمه و در هند چاپ شده است.

همچنین از ترجمه آن به زبان عربی، به قلم عبد علی بن رحمت الله حویزی، با عنوان

البرق اللامع فی ترجمة الجامع گزارش داده‌اند.

 

شهرت جامع عباسی سبب شده است تا در دوره‌های بعد، آثار دیگری با پیروی از آن و الهام از

شیوه نامگذاری و نگارش آن پدید آید.
هریک از این آثار به نام یکی از شاهان نوشته شده است، از جمله: جامع صفوی، جامع سلیمانی

، جامع محمدی و جامع ناصری.
جامع صفوی، اثر فارسی علی نقی بن ابی العلا طغائی (قاضی اصفهان، متوفی ۱۰۶۰) است

که به نام شاه صفی صفوی (حکومت: ۱۰۳۸ـ۱۰۵۲) تألیف شده و در باره امامت است.

جامع سلیمانی، اثر نظام الدین علی موسوی، به فارسی است که به نام شاه سلیمان صفوی

(حک: ۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ ـ ۱۱۰۵) تألیف شده و در باره سه موضوع است: مقدمه شامل شش فصل

در باب اصول دین، دوازده مقصد در باب احکام شرعی و خاتمه در باره تاریخ معصومین علیهم‌السلام.

جامع محمدی، ر

ساله عملیه فارسی، اثر محمد جعفر استرآبادی (متوفی ۱۲۶۳) است که آن را به

نام محمد شاه قاجار (حک: ۱۲۵۰ـ۱۲۶۴) تألیف کرده است.مقدمه آن در اصول دین، چهارده باب

در فقه و خاتمه آن در تجوید است.

چون جامع ناصری علاوه بر ابواب فقهی، احکام شرعی مربوط به مسائل سیاسی و تدبیر مدن و

حقوق و تکالیف متقابل مردم و حاکمان را نیز بیان کرده، بر جامع محمدی مزیت دارد.گفته‌اند

که ناصرالدین شاه بر این نظر بوده است که جامع ناصری را قانون رسمی معتبر در سراسر ایران

قرار دهد ولی این امر، به علت مخالفتهای جدّی برخی اشخاص، تحقق نیافت.